دعای "امّن یجیب المضطرّ" در کجا آمده است؟
جملۀ "أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوء" در قرآن سورۀ نمل آیۀ 62 آمده است که می فرماید: یا کسى که دعاى مضطرّ را اجابت مىکند و گرفتارى را برطرف مىسازد.
اگرچه خداوند دعاى همه را -هر گاه شرائطش مهیا باشد- اجابت مىکند ولى در آیه روى عنوان "مضطرّ" تکیه شده است، به این دلیل که یکى از شرائط اجابت دعا آن است که انسان چشم از عالم اسباب به کلى بردارد و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشکلى را به دست او ببیند، و این درک در حال اضطرار دست مىدهد. اگرچه چنین حالتی برای افرادی در غیر حالت اضطرار نیز وجود دارد، اما عموم افراد این گونه نیستند. آرى اگر انسان به این مرحله برسد مهم ترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است.
جملۀ "أَمَّنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوء" در قرآن سورۀ نمل آیۀ 62 آمده است که می فرماید: یا کسى که دعاى مضطرّ را اجابت مىکند و گرفتارى را برطرف مىسازد.
توضیح اینکه از امام صادق و امام باقر (ع) نقل شده در تفسیر این آیۀ شریفه فرمودند: آن خدائى که مضطرّ را اجابت می نماید؛ یعنى آن کس که از شدت گرفتارى و مشکلات به خدا پناهنده شده و آن چه که انسان را ناراحت می کند برطرف می فرماید.[1]
گرچه خداوند دعاى همه را -هر گاه شرائطش مهیا باشد- اجابت مىکند، ولى در آیۀ بالا مخصوصاً روى عنوان "مضطرّ" تکیه شده است، به این دلیل که یکى از شرائط اجابت دعا آن است که انسان چشم از عالم اسباب به کلى بردارد و تمام قلب و روحش را در اختیار خدا قرار دهد، همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشکلى را به دست او ببیند، و این درک و دید در حال اضطرار دست مىدهد. اگرچه چنین حالتی برای افرادی در غیر حالت اضطرار نیز وجود دارد، اما عموم افراد این گونه نیستند.
درست است که عالم، عالم اسباب است، و مؤمن نهایت تلاش و کوشش خود را در این زمینه به کار مىگیرد ولى هرگز در جهان اسباب گم نمىشود، همه را از برکت ذات پاک او مىبیند و در پشت حجاب اسباب ذات" مسبب الاسباب" را مىبیند و همه چیز را از او مىخواهد.
آرى اگر انسان به این مرحله برسد مهم ترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است.
جالب این که در بعضى از روایات این آیه تفسیر به قیام حضرت مهدى (ع) شده است.
در روایتى از امام باقر (ع) مىخوانیم که فرمود: "به خدا سوگند گویا من مهدى (ع) را مىبینم که پشت به حجرالاسود زده و خدا را به حق خود مىخواند سپس فرمود: به خدا سوگند مضطرّ در کتاب اللَّه در آیۀ "أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ ..." او است".
در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) چنین آمده: " این آیه در مورد مهدى از آل محمد (ع) نازل شده، به خدا سوگند مضطرّ او است، هنگامى که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز بجا مىآورد و دست به درگاه خداوند متعال بر مىدارد دعاى او را اجابت مىکند، ناراحتىها را بر طرف مىسازد، و او را خلیفه روى زمین قرار مىدهد"[2].
البته بدیهی است که منظور از این تفسیر، منحصر ساختن مفهوم آیه به وجود مبارک مهدى (ع) نیست، بلکه آیه مفهوم گستردهاى دارد که یکى از مصداق هاى روشن آن وجود مهدى (ع) است، در آن زمان که همه جا را فساد گرفته باشد، درها بسته شده، کارد به استخوان رسیده و بشریت در بن بست سختى قرار گرفته، حالت اضطرار در کل عالم نمایان است در آن هنگام در مقدسترین نقطه روى زمین دست به دعا برمىدارد و تقاضاى کشف سوء مىکند و خداوند این دعا را سرآغاز انقلاب مقدس جهانى او قرار مىدهد و به مصداق وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ[3] او و یارانش را خلفاى روى زمین قرار می دهد.[4]
در پایان تذکر نکته ای ضروری به نظر می رسد.
اگرچه تعدادی از بزرگان فرموده اند: خوب است انسان هنگامی که با سختی ها و مشکلات روبرو شد این آیۀ شریفه را بخواند[5] و در زبان عموم مردم از این آیۀ شریفه به عنوان دعا تعبیر می شود، اما دقت بیشتر و دقیق تر ما را به این نکته رهنمون می کند که این آیۀ شریفه سبک و سیاق دعایی ندارد و از این جهت امامان ما وقتی که از این آیه ارادۀ دعا می کردند این گونه قرائت می کردند: یَا مَنْ یُجیبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ السُّوء َ ارْحَمْنِی وَ اکْشِفْ مَا بِی مِنْ غَمٍّ وَ کَرْبٍ وَ وَجَعٍ وَ دَاء.[6] ( ای کسى که دعاى مضطرّ را اجابت مىکند و گرفتارى را برطرف مىسازد به من رحم فرما و هرگونه ناراحتی، اندوه، درد و رنج را از من برطرف ساز).
[1] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار ، ج 68، ص 118، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.
[2] مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 51، ص 48.
[3] نمل، 62.
[4] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 15، ص 520 – 522، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، چاپ تهران، چاپ اول، 1374 ش.
[5] حاج میرزا جواد آقا، ملکى تبریزى، المراقبات، ص 261.
[6] مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 92، ص 103.
