پاسخ به سه سوال پیرامون شرح دعای ماه رجب

پرسش 1: شرح دعای «یا من ارجوه »ماه رجب را بیان فرمائید و فلسفه حرکت دادن انگشت در پایان دعا و گرفتن محاسن و چانه در دست راست چیست؟

پرسش 1: شرح دعای «یا من ارجوه »ماه رجب را بیان فرمائید و فلسفه حرکت دادن انگشت در پایان دعا و گرفتن محاسن و چانه در دست راست چیست؟
پاسخ:
1) در کار های عبادی ما دنبال فهمیدن وجه و علت نیستیم ،زیرا فهمیدن وجه و علت آن ها از درک عقل بالاتر است. در عبادت هم خداوند تعبد و سرسپردگی و عمل بدون چون و چرا می خواهد .
در عبادات باید توجه کنیم که خودساخته نباشد . از پیامبر یا امام رسیده باشد. در عبادت ها دقیقا سعی داریم به رفتار عبادی معصومین اقتدا کنیم . اگر آنان در عبادت ها به شکل خاصی عمل می کرده اند، حتما آن شکل خاص محبوب خدا بوده و حکمت دارد حتی اگر حکمت را متوجه نشویم.
در مورد دعای " یا من ارجوه لکل خیر..." که هم دعای ارزشمندی است برای همیشه و هر وقت(1) و هم درصبح و شام ماه رجب و بعد از نماز ها وارد شده (2)، آمده که امام وقتی دعا را تا "زدنی من سعه فضلک یا کریم" خواند، دست خود را بالا برد و فرمود:"یا ذاالجلال و الاکرام یا ذا النعماء و الجود یا ذاالمن و الطول حرم شیبتی علی النار" بعد دست بر محاسن مبارک گذاشت و برنداشت مگر اینکه پشت دست حضرت از اشک خیس شده بود.(3)
در نقل دیگری دارد که حضرت وقتی دعا را تا "زدنی من سعه فضلک یا کریم" خواند،محاسن مبارک را با دست چپ گرفت و با سبابه دست راست حالت پناه بردن را انجام داد و قسمت آخر را خواند"مد یده الیسری فقبض علی لحیته و دعا بهذا الدعاء و هم یلوذ بسبابته الیمنی"(4)
با توجه به این نقل و در اقتدای به امام هنگام خواندن قسمت آخر محاسن خود را با دست چپ گرفته ، با تکان دادن انگشت سبابه دست راست حالت تضرع را نشان داده و با زاری و تضرع آن را می خوانیم.
این که حکمت این کار چیست؟ مانند بسیاری از اعمال عبادی و دعاهای دیگر ما نمی دانیم، ولی چون نقل است که معصوم این کار را انجام می داده ، ما هم به پیروی از معصوم این کار را انجام می دهیم.
پی نوشت ها:
1.بحار الانوار،ج47،ص36.
2.همان،ج95،ص390.
3. همان،ج47،ص36.
4. همان،ج95،ص391.
*
*
*
پرسش 2:دلیلی دارد که در دعای ماه رجب (..جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الآخره وجمیع شر الدنیا و شر الآخره..)
برای شر آخرت جمیع به کار برده نشده است؟آیا مربوط به دستور زبان است؟
پاسخ:
مرحوم آیه الله میرزا جواد ملکی تبریزی درکتاب المراقبات توضیح می دهد :
اگر انسان در عبارت دعا « اعطنی جمیع خیر الدنیا و جمیع خیر الآخره » کلمه جمیع تکرار شده، ولی در این عبارت
«و اصرف عنی جمیع شر الدنیا و شر الآخره » تکرار نشده است بیندیشد، شاید به این نتیجه برسد که اختلاف عبارت اشاره دارد که شر امر عدمی است که دوری از رحمت خدا و محرومیت از بخشایش الهی است، ولی چون خیر امری وجودی می باشد، گویا انواع آن بی شمار است.
این که چرا جمیع شر الدنیا، تمامی شرهای دنیا آمده، گویا به این جهت است که شرهای دنیا برای همه مردم معلوم نیست.
منبع:سایت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
*
*
*
پرسش3:در دعای ماه رجب می‌خوانیم: حرّم شیبتی علی النار یعنی ریش سفیدم را بر آتش حرام کن. حال همه‌ی افرادی که این دعا را می‌خوانند ریش سفید نیستند، یا برخی اصلاً ریش ندارند، تکلیف چیست؟ مثلاً جوانان ما به اشتباه باید این جمله را بگویند؟ اگر بگوید دعا را تغییر دهید و بگویید مثلاً حرم شعری علی النار، آیا این دست بردن در دعا نیست؟
پاسخ:
1. واژه «شیب» اگرچه معنای حقیقی‌اش موی سفید است و در ماه رجب نیز با به دست گرفتن محاسن همراه می‌شود، اما در نگاهی وسیع‌تر شامل تمام موها از هر رنگی می‌شود: الشَّیْبُ‏: مَعْرُوفٌ، قَلِیلُه و کَثِیرُه بَیاضُ الشَّعَر، و المَشِیبُ‏ مِثْلُه، و رُبَّما سُمِّیَ الشَّعَرُ نَفْسُه‏ شیْبا».[1]
البته سفیدی مو می‌تواند کنایه از پیری و ضعف و ناتوانی باشد؛ یعنی خدا یا به دلیل ضعف و ناتوانی در برابر عذاب جهنم، آتش عذاب را بر من حرام کن. چنان‌که در داستان حضرت زکریا این‌گونه استفاده می‌شود: «إِنِّی وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّی وَ اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَیْباً»،[2] شیب در این‌جا کنایه از پیرى است.[3]
بنابر این، خواندن این دعا از سوی هر فرد به معنای درخواست پناه از عذاب جهنم است، از آن‌رو که انسان در برابر عذاب و آتش جهنم ضعیف و ناتوان است.
2. در مورد این‌که آیا می‌توان دعا را تغییر داده یا باید آن‌گونه که از سوی ائمه(ع) به ما رسیده همان گونه خواند،عرض میشود دعا بهترین وسیله برای ارتباط انسان با معبود خویش است. هرچه این ارتباط بیشتر باشد، رشد معنوی انسان بیشتر خواهد بود؛ لذا با هر زبانی می‌توان با خدا سخن گفت. امّا برخی از دعاها هستند که به نحو خاصی وارد شده‌اند و آثار و فوائد خاصی نیز دارند، اگر بخواهیم به آن آثار و خواص برسیم باید - بدون کم و زیاد- همان‌طور که وارد شده قرائت کنیم.
امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: به این زودى براى شما شبهه‏اى پیش خواهد آمد که نه دانش خروج از آن را دارید و نه امامى هست که شبهه را براى شما حلّ کند، و در سرگردانى خواهید ماند افرادى که بخواهند از این گونه شبهات رهائى پیدا کنند باید دعاى غریق را بخوانند. راوی می‌گوید: عرض کردم دعاى غریق کدام است؟ فرمود: می گوئى: «یا اللَّه یا رحمان یا رحیم، یا مقلّب القلوب ثبّت قلبى على دینک» گفتم: «یا مقلّب القلوب و الأبصار ثبّت قلبى على دینک». حضرت فرمود: خداوند مقلّب القلوب و الأبصار است ولی همان‌طور که من دستور دادم قرائت کن و بگو: «یا مقلّب القلوب ثبّت قلبى على دینک».
امّا اگر به شیوه‌ای نباشد که مأثور بودن دعا در آن ادعا شود، ایرادی ندارد.
شاید بتوان از برخی احادیث استفاده نمود که شایسته است امام جماعت در دعا ضمیرها را جمع بیاورد تا شامل مؤمنان نیز بشود.
ابوحمزه ثمالی از نامه‌ای از امام سجاد(ع) که به برخی از اصحابشان نوشتند نقل می‌کند که ایشان ضمن حدیثی نسبتاً طولانی می‌فرماید: و حق امام جماعت در نماز این است که بدانى که او نمایندگى میان تو و پروردگارت را بر عهده گرفته و از جانب تو در پیشگاه خدا سخن مى‌‏گوید. بى ‏آن‌که تو از جانب وى سخن گویى، او از جانب تو دعا مى‌‏کند، بى ‏آن‌که تو از جانب وى دعا کنى و تو را از بیم و هراس ایستادن در برابر خداوند کفایت مى‌‏کند.

منبع:سایت اسلام کوئست.نت
[1]. لسان العرب، ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‏1، ص 512، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[2]. مریم، 4.
.[3] قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ‏4، ص 94، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1371ش.